Ai cũng phải sử dụng thuốc trong đời. Thuốc là "con dao hai lưỡi", biết cách dùng thuốc sẽ khỏe, không biết cách sẽ bệnh chồng thêm bệnh. Đây là lời khuyên quý nên tham khảo.
Ai trong chúng ta cũng cần phải dùng thuốc trong những thời điểm nào đó trong đời, đặc biệt người cao tuổi thì không tránh khỏi việc dùng thuốc. Uống sao cho đúng là một phần kiến thức rất đáng để học hỏi, ghi nhớ.
Bài viết này được BS Kiển Tại Kim (Jian Zaijin) Nguyên phó chủ tịch Hiệp hội Y khoa Trung Quốc Chi nhánh Lão khoa, bác sĩ trưởng Khoa Lão, Bệnh viện Tương Nhã II của Đại học Trung Nam (TQ) trả lời những thắc mắc phổ biến mà người dùng thuốc đang gặp phải.
Mọi người có một số vấn đề trong cơ thể nên buộc phải sử dụng thuốc, đặc biệt là trong những năm cuối đời. Một số người cao tuổi sợ mình trở thành "hũ thuốc", nghĩ rằng thầy thuốc kê đơn nếu có thể không uống thì sẽ bỏ bớt thuốc.
Ngược lại, số khác lo bệnh nhẹ sẽ tiềm ẩn nguy hiểm lớn nên uống thuốc ngay nếu thấy không khỏe. Cả 2 nhóm người này đều áp dụng sai phương pháp dùng thuốc.
Theo BS Kiển, thuốc là một trong những biện pháp chính để điều trị bệnh, và việc sử dụng đúng thuốc sẽ giúp kiểm soát hiệu quả và thậm chí chữa khỏi bệnh.
Khi cơ thể có bệnh, uống thuốc một cách mù quáng sẽ làm tổn thương bản thân, đó là hành vi không tôn trọng cơ thể. Ông nhấn mạnh, thuốc là "con dao hai lưỡi", người cao tuổi phải có quan điểm dùng thuốc đúng đắn: không sợ uống thuốc, nhưng cũng không lạm dụng thuốc.
Người già gặp nhiều vấn đề với thuốc
Những vấn đề sai lầm khi dùng thuốc ở người già?
BS Kiển: Theo tóm tắt của các tài liệu nghiên cứu lâm sàng, có khoảng 6 vấn đề về sử dụng thuốc cho người cao tuổi.
1. Sử dụng nhiều loại thuốc trong thời gian dài, có thống kê người cao tuổi dùng 8-9 loại thuốc mỗi ngày, vẫn còn tình trạng sử dụng lẫn lộn giữa thuốc và sản phẩm sức khỏe.
2. Tự ý ngừng dùng thuốc và tự điều chỉnh liều lượng thuốc.
3. Lạm dụng thuốc, tùy tiện uống nếu cảm thấy khó chịu, tự mình kê đơn để uống.
4. Quản lý thuốc kém, nhầm lẫn thuốc, uống nhầm liều hoặc thậm chí là thuốc hết hạn do nhầm lẫn.
5. Dùng sai cách, chẳng hạn như uống trà, sữa hoặc uống rượu trong khi dùng thuốc.
6. Tùy tiện dùng chung thuốc, dùng chung đơn thuốc với những bệnh nhân mắc bệnh tương tự.
Những rủi ro của việc sử dụng sai thuốc?
BS Kiển: Dùng sai hoặc bỏ thuốc sẽ ảnh hưởng đến hiệu quả của thuốc, ảnh hưởng đến quá trình phục hồi bệnh.
Uống thuốc hết hạn có hại cho sức khỏe ở mức độ nhỏ và nguy hiểm đến tính mạng trong trường hợp nặng.
Dùng chung thuốc có thể dẫn đến "tương kỵ thuốc", chẳng hạn như các loại thuốc điều trị cao huyết áp có nhiều loại nhưng cơ chế hạ huyết áp khác nhau và có chỉ định riêng, bác sĩ cần cho thuốc điều trị trúng đích tùy theo tình trạng bệnh cụ thể của từng bệnh nhân.
Dù cùng một bệnh nhưng phác đồ điều trị sẽ khác nhau ở mỗi người, chia sẻ đơn thuốc là việc làm không đúng. Nó có khả năng gây hại cho sức khỏe.
Việc sử dụng nhiều loại thuốc thông thường hơn có thể dẫn đến các bệnh do thuốc gây ra và thậm chí làm tăng nguy cơ tử vong. Ở người cao tuổi, chức năng gan thận suy giảm, albumin giảm, mô mỡ tăng, có thể dung nạp một số loại thuốc kết hợp điều trị, nếu uống nhiều thuốc cùng lúc mà không thay đổi liều lượng sẽ làm nồng độ thuốc trong máu cao hơn, dễ xảy ra hiện tượng lờn thuốc.
Các phản ứng có hại về lâu dài có thể gây kích ứng cho cơ thể, dẫn đến phản ứng thuốc, thậm chí gây độc.
Dữ liệu cho thấy tỷ lệ tương tác thuốc tiềm năng của 2 loại thuốc được sử dụng cùng lúc là 6% và của 5 loại thuốc tăng lên 50%.
Mặc dù không phải tất cả các tương tác thuốc đều sẽ gây ra phản ứng phụ của thuốc, nhưng nguy cơ tiềm ẩn này chắc chắn sẽ tăng lên.
Theo thống kê của Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm TQ, có tới 2,5 triệu người phải nhập viện do phản ứng có hại của thuốc mỗi năm, và trung bình 192.000 người chết vì các bệnh do thuốc gây ra mỗi năm.
Các bác sĩ cũng có những "điểm mù" trong việc kê đơn thuốc
Nguyên nhân nào dẫn đến việc người cao tuổi sử dụng thuốc không hợp lý?
BS Kiển: Dùng thuốc không hợp lý thường do nhiều nguyên nhân. Các yếu tố khách quan là:
1. Nhiều bệnh cùng tồn tại. Người cao tuổi mắc trung bình từ 5 đến 6 bệnh, thầy thuốc ở các khoa khác nhau khi khám chữa bệnh ghi nhiều đơn thuốc, một số loại thuốc có tác dụng tương tự, dẫn đến dùng thuốc trùng nhau.
2. Đối với một số bệnh, không có quan điểm điều trị bằng thuốc rõ ràng, và bản thân người bệnh không thể tự đánh giá có nên tiếp tục dùng thuốc hay không, và sẽ tự ý ngừng thuốc khi các triệu chứng cải thiện.
3. Cá nhân bác sĩ lâm sàng sử dụng thuốc một cách mù quáng chỉ dựa trên kinh nghiệm, dùng thuốc nặng cho bệnh nhân nhẹ và bỏ qua các chống chỉ định dùng thuốc cho bệnh nhân đặc biệt; nếu không đủ kiến thức về thuốc, họ có thể kê đơn thuốc có cùng hoạt chất.
Các yếu tố chủ quan của người cao tuổi bao gồm: thiếu trang bị kiến thức liên quan, uống thuốc theo quảng cáo, dễ nghe theo lời quảng cáo, khuyến cáo của người khác và sử dụng thuốc một cách mù quáng.
Kém tuân thủ, không thực hiện đúng chỉ định của bác sĩ, dùng thuốc trái phép, tự ý bỏ thuốc, không điều chỉnh liều lượng kịp thời theo tình trạng bệnh.
Nhiều người quá sốt ruột, uống thuốc nếu cảm thấy không khỏe, hoặc tự mình tăng loại và liều lượng thuốc.
Có người thích dự trữ thuốc và mua một số loại thuốc thường dùng trong một thời điểm, nhưng ngày sản xuất và ngày hết hạn của thuốc thường được viết bằng chữ nhỏ. Rất dễ rơi vào tình huống không nhìn thấy ngày hết hạn, dẫn đến sử dụng thuốc quá hạn.
Tìm ra 5 câu hỏi trước khi dùng thuốc
Người cao tuổi nên nhìn nhận vấn đề uống thuốc như thế nào? Thuốc có vai trò gì đối với cuộc sống sau này?
BS Kiển: Thuốc là một trong những biện pháp chính để điều trị bệnh chứ không phải là duy nhất. Trong cuộc sống hàng ngày cần điều trị bệnh toàn diện, điều chỉnh trạng thái tinh thần, vận động vừa sức, tập luyện phục hồi chức năng, ăn uống đủ chất dinh dưỡng.
Đối với người cao tuổi, an toàn khi dùng thuốc càng quan trọng.
Để sẵn thuốc cứu người ở nhà, nếu bị bệnh mạch vành, đau thắt ngực thì nên dự trữ nitroglycerin và các loại thuốc sơ cứu khác, nếu bị hen suyễn thì cần giữ bình xịt giãn phế quản, đồng thời kiểm tra hộp thuốc gia đình thường xuyên để xem thuốc đã hết hạn sử dụng hay chưa.
Khi thuốc xảy ra hiện tượng đổi màu, nấm mốc và kết dính lẫn nhau. Hãy loại bỏ ngay nếu có gì bất thường.
Người cao tuổi sử dụng thuốc như thế nào cho hợp lý?
BS Kiển: Để đạt được việc sử dụng thuốc hợp lý, không những phải an toàn, hiệu quả cho bệnh nhân mà còn phải tiết kiệm và thuận tiện, bệnh nhân sẽ ít rủi ro hơn, đạt được lợi ích tối đa và giảm thiểu gánh nặng kinh tế. Cụ thể, có thể xem xét nó từ 5 góc độ sau:
1. Sử dụng hay không theo nguyên tắc lợi ích. Thuốc có những hạn chế. Mục tiêu điều trị phải được xác định rõ ràng để đảm bảo rằng tỷ lệ lợi ích trên rủi ro lớn hơn
1. Đối với người mắc nhiều bệnh, tốt nhất nên chọn loại thuốc theo kiểu "một hòn đá ném trúng 2 con chim". Tức là một loại thuốc có thể điều trị nhiều triệu chứng.
2. Sử dụng một số loại dựa trên nguyên tắc dùng thuốc 5 loại. Thống kê cho thấy khi sử dụng ít hơn 5 loại thuốc cùng một lúc, tỷ lệ phản ứng có hại của thuốc là 4%, 10% khi dùng 6 đến 10 loại thuốc và tăng mạnh lên tới 54% khi dùng từ 16 đến 20 loại thuốc.
Hiện nay, nhiều bệnh về già không có thuốc điều trị tương ứng, chẳng hạn như dùng thuốc trong thời gian dài, phản ứng có hại của thuốc gây hại cho người già nhiều hơn bệnh chính.
Vì vậy, khi sử dụng trên 5 loại thuốc cần cân nhắc xem có cần thiết phải dùng thuốc hay không, nếu bệnh nặng cần dùng nhiều loại thuốc thì vẫn phải tuân thủ nguyên tắc 5 loại thuốc sau khi bệnh ổn định.
3. Uống theo liều lượng- nguyên tắc liều nhỏ. Đối với người cao tuổi, ngoại trừ vitamin, nguyên tố vi lượng và men tiêu hóa có thể theo liều lượng của người lớn bình thường, các thuốc khác nên giảm liều theo tuổi và chuyển hóa thể chất (tuổi cao sức yếu thì cần BS điều chỉnh).
Người cao tuổi có mức độ lão hóa và tổn thương bệnh lý khác nhau và lượng thuốc họ thường sử dụng cũng khác nhau. Sự khác biệt của từng cá nhân là rõ ràng, đặc biệt đối với người cao tuổi. Không có quy tắc liên quan nào để tuân theo.
Để đảm bảo an toàn, người cao tuổi chỉ được áp dụng nguyên tắc liều lượng nhỏ, đặc biệt là warfarin, amitriptylin, digoxin và các thuốc khác.
4. Khi nào thì sử dụng-nguyên tắc định thời. Do khi khởi phát, nặng lên và thuyên giảm của nhiều bệnh đều có sự thay đổi nhịp sinh học, chuyển hóa và tác dụng của thuốc cũng có sự thay đổi theo nhịp sinh học, nên lựa chọn thời điểm uống thuốc thích hợp nhất để uống thuốc nhằm phát huy tối đa tác dụng của thuốc và hạn chế tối đa tác dụng phụ.
Ví dụ, thuốc kích thích tiêu hóa uống trước bữa ăn, thuốc có chứa thành phần gây buồn ngủ thì uống trước khi đi ngủ. Nên uống sắt sau bữa ăn, tỷ lệ hấp thu cao nhất lúc 7 giờ tối.
5. Khi nào thì dừng- nguyên tắc tạm ngừng thuốc. Một khi bất kỳ triệu chứng mới nào xảy ra, bao gồm các triệu chứng về thể chất, nhận thức hoặc cảm xúc, phản ứng có hại của thuốc hoặc tiến triển của bệnh cần được xem xét.
Đối với người cao tuổi đang dùng thuốc mới xuất hiện các triệu chứng thì lợi ích của việc ngừng thuốc lớn hơn hẳn so với việc bổ sung thuốc. Do đó, nguyên tắc đình chỉ thuốc là một trong những biện pháp can thiệp đơn giản và hiệu quả nhất trong lão khoa hiện đại.